collectie Utrechts archief
Geschiedenis
De serie NS 4000 bestond uit vijftien uit Zweden afkomstige stoomlocomotieven voor sneltreinen, die bij de Nederlandse Spoorwegen hebben dienstgedaan van 1945 tot 1956. Na de bezetting van Nederland in de Tweede Wereldoorlog moest de NS een groot aantal locomotieven afstaan aan de Deutsche Reichsbahn. Bij de bevrijding waren 466 van de 866 stoomlocomotieven van de NS naar Duitsland gereden en was 83% van de diesel- en elektrische treinstellen afgevoerd. De Nederlandse regering in Londen had al in 1942 nieuwe stoomlocomotieven besteld bij Nydqvist & Holm AB (NOHAB) in het neutrale Zweden om het aan het einde van de oorlog verwachte voertuigtekort te verhelpen. Het betrof 15 sneltreinlocomotieven 4001-4015 met de asindeling 2’C en 35 goederenlocomotieven 4701-4735 met de asindeling D. Hoewel de NS niet van plan was geweest na de levering van de NS 6300 in 1930-1931 nog stoomlocomotieven aan te schaffen, werd dit voornemen door de oorlogsomstandigheden doorkruist.
De eerste locomotief werd in maart 1946 vanuit Zweden via Denemarken en Duitsland overgebracht en kwam op 17 maart aan in Hengelo. Op 20 maart heeft ze met succes haar eerste testrit voltooid. In de herfst van 1946 waren alle locomotieven van de 4000-serie geleverd en in gebruik genomen. Ze waren eerst gestationeerd in Amsterdam, daarna in Rotterdam – Feyenoord en Eindhoven, waar ze naast snel- en reizigerstreinen ook goederentreinen moesten vervoeren.
Na de oorlog versnelde de NS de door de oorlog onderbroken elektrificatie van spoorlijnen in Nederland. Al in 1947 werden de locomotieven van de serie 4000 verplaatst naar de depots in Zwolle en Amersfoort. Naast de vervanging door elektrische voertuigen droeg hieraan bij dat de locomotieven niet populair waren bij het Nederlandse personeel vanwege hun vaak onbekende bedieningselementen. Indien mogelijk werden de meer populaire Jumbo’s van de NS 3700 serie gebruikt. In Zwolle en Amersfoort reden ze aanvankelijk sneltreinen naar Leeuwarden en Groningen. Vanaf 1948 waren alle locomotieven in Zwolle gestationeerd. In 1952 werden in Oost-Nederland de in aanmerking komende lijnen geëlektrificeerd. De locomotieven werden daarom vanuit Zwolle teruggebracht naar Amsterdam. Het lokale spoorwegdepot gebruikte ze weer voor zware sneltreinen naar Arnhem en het Duitse grensstation Emmerich, waaronder belangrijke treinen zoals de Holland-Italië Express, die vaak met een locomotief in voorspan gereden moesten worden, en de Amsterdamse vleugeltrein van de Rheingold. Vanaf januari 1953 kon er elektrisch gereden worden tot station Arnhem verloren de locomotieven hun plaats voor deze treinen. Van 1954 tot begin 1956 werden ze uitgefaseerd, de laatste exemplaren werden alleen nog gebruikt in het goederenvervoer en voor speciale diensten.
Model
NS 4003, Philotrain 74C
NS 4012 Philotrain 74 C